Diweddariad prosiect – Cydbwyso hanes, diogelwch a chynnydd

Mae cynnydd y gwaith yn Boston Lodge yn dod yn fwy gweladwy yn raddol ar ôl treulio sawl mis yn gosod draeniau o dan y ddaear a phibellau gwasanaethau. Mae sylfeini wedi’u gosod ar gyfer yr adeiladau sy’n cymryd lle ‘Den’ y 1970au a ddymchwelwyd, y Ganolfan Hyfforddi ac Ymchwil a fydd yn ymuno â’r Gof a’r Sied Atgyweirio Waggon a fydd yn mynd o dan y clogwyn (parhad o Plas Smart). Mae’r cyntaf o’r fframiau pren newydd wedi cyrraedd. Mae’r Sied Loco Fach hefyd yn dod yn ei blaen yn dda gyda’r ffrâm ddur yn ei lle a’r cladin yn mynd ymlaen.

Mae prosiectau o’r maint hwn bob amser yn datgelu problemau wrth i’r gwaith ddatblygu ac nid yw hyn yn eithriad. Rydym wedi darganfod archaeoleg sy’n ymwneud â’r hen felin lifio, sydd wedi’i chofnodi’n ofalus gan Bob Zeepvat. Lle’r ydym wedi gorfod codi rhai hen slabiau llechi byddwn yn eu hailddefnyddio mewn mannau eraill ar y safle.

Cawsom weithdy archaeoleg a chodi’r slabiau hanesyddol (a gofnodwyd eisoes) oedd o dan y Waggon Repair Shed – bydd y rhai mewn cyflwr rhesymol yn cael eu hailosod yn y llawr newydd. Roedd y cledrau wedi rhydu gormod i’w hachub ond fe’u cofnodwyd.

Yr egwyddor gyffredinol yw cadw adeiledd hanesyddol cymaint â phosibl oni bai nad oes unrhyw ffordd i ddylunio o’i amgylch neu fod materion diogelwch na ellir eu hanwybyddu. O ganlyniad, weithiau byddwn yn cael ein gorfodi i wneud penderfyniadau anodd. Wrth weithio ar y sylfeini ar gyfer Sied Atgyweirio Waggon (yn erbyn wal y chwarel) sylweddolwyd bod y wal grwm hanesyddol ar ben y clogwyn yn edrych dros yr iard uchaf â gogwydd braidd yn ecsentrig. Yn dilyn adolygiad gofalus gan beirianwyr adeileddol y prosiect a’r rheilffordd a rhywfaint o gymorth gan ein prif gontractwyr syrfewr, mae’n amlwg bod y rhan o’r wal a godwyd o gerrig llai mewn cyflwr gwael iawn a bod y goleddf ar y diwedd yn cyrraedd 50cm trawiadol – mae’n amlwg mae’r rhan hon o’r wal mewn perygl mawr o ddymchwel. Mae hyn yn arbennig o heriol o ystyried ein bod ar fin codi adeilad newydd oddi dan o.

Cydnabyddir arwyddocâd hanesyddol y wal a’r awydd yw cadw cymaint ohoni â phosibl. Deallwn iddo gael ei adeiladu yn 1832 i atal y tywod rhag chwythu i mewn i’r gwaith. Fodd bynnag, am resymau diogelwch, nid oes gennym ddewis ond datgymalu pen crwm y wal cyn codi’r adeilad newydd oddi tano. Yn anffodus mae’r garreg o ansawdd arbennig o wael yn ogystal â bod llawer ohoni’n fach felly ni ellir ei rhoi o’r neilltu a’i defnyddio ar gyfer ailadeiladu. Byddai’n dda ystyried ailadeiladu hwn yn y dyfodol, er y byddai’n rhaid iddo fod gyda charreg newydd. Y newyddion da yw ein bod yn gobeithio gallu cadw’r rhan syth o’r wal sydd wedi’i hadeiladu o gerrig llawer mwy sydd, er nad ydynt o ansawdd uchel, yn ddigon mawr i wneud y rhan hon o’r wal yn fwy sefydlog.

Heblaw am y wal, rydym yn parhau i weithio i gadw nodweddion hanesyddol yn yr adeiladau rydym yn eu hadfer, er enghraifft yn yr adeilad a oedd yn fwyaf diweddar yn weithdy trydanwyr, roeddem wedi meddwl y byddai’n rhaid i ni dorri trwy agoriad newydd ond pan gafodd yr adeilad ei ddad lwytho o ymyriadau mewnol, mwy modern, daethom o hyd i hen ddrws yn agor y tu ôl i baneli a silffoedd ac felly newidiwyd y dyluniad i ddefnyddio’r agoriad hanesyddol hwn yn lle sy’n fuddugoliaeth i’r ffabrig hanesyddol.

Bydd cam nesaf y gwaith cyfalaf yn dechrau gyda’r adeiladau newydd yn mynd i fyny a’r adeiladau rhestredig yn cael eu hatgyweirio a’u gwarchod yn ofalus – daw’n haws gweld y cynnydd wrth i ni weithio drwy’r haf.

Dr Edwina E Bell

Rheolwr Prosiect Treftadaeth